1. Architektura krajobrazu – co trzeba wiedzieć?

1.1.Projektowanie krajobrazu i ogrodu

Początki architektury krajobrazu sięgają roku 1800. W tym czasie tego typu architekturę nazywano planowaniem ogrodów i parków, a pejzażyści aranżowali wyłącznie otoczenie parków i ogrodów willowych, zamkowych i pałacowych oraz otoczenie reprezentacyjnych budynków państwowych. Jednym z najsłynniejszych przykładów architektury krajobrazu, który do dziś podziwiają wszyscy architekci, jest Park Wersalski, zaprojektowany zgodnie z zasadami baroku. Przed 1800 rokiem pojawiły się pierwsze systematycznie dokonywane zapisy opisujące architekturę krajobrazu jako dyscyplinę zawodową. Pierwsze wzmianki o architekturze krajobrazu pojawiają się w pracach Josepha Addisona z 1712 r., ale sama nazwa „architektura krajobrazu” wówczas nie istniała. Nazwa nie była oficjalna aż do 1828 r., kiedy to stworzył ją Gilbert Laing Meason; data ta uważana jest za punkt zwrotny w historii, gdyż architektura krajobrazu oficjalnie stała się jednym z zawodów planowania przestrzennego.

Chociaż ta gałąź architektury powstała w Europie, to rozkwitła po drugiej stronie oceanu, kiedy to w Stanach Zjednoczonych przyspieszono budowę miast i zaczęto projektować całości miejsko-krajobrazowe. Stany Zjednoczone wciąż znajdują się w czołówce takich projektów, z których niektóre naprawdę zapierają dech w piersiach. Publikują także najbardziej profesjonalne książki i artykuły, co z kolei prowadzi do przyspieszenia tempa postępu w każdym z obszarów urządzania środowiska. Rok 1899 był pod tym względem swoistym punktem zwrotnym, gdyż powstało wtedy Amerykańskie Stowarzyszenie Architektów Krajobrazu.

1.2. Definicja

Architektura krajobrazu to obecnie cała branża zajmująca się projektowaniem i planowaniem przestrzeni zewnętrznych, takich jak publiczne tereny zielone, parki pamięci i inne. Architektura krajobrazu ma wpływ na otoczenie ze społecznego, estetycznego, środowiskowego i empirycznego punktu widzenia. Przy projektowaniu i planowaniu projektanci krajobrazu biorą pod uwagę lokalne cechy terenu i inne cechy naturalnego krajobrazu i starają się je poprawić i uzupełnić, tworząc nowe całości. Oprócz rozmieszczenia sadzonek i planowania naturalnych pejzaży, ich praca obejmuje projektowanie elementów urbanistycznych tj. podejść, ścieżek, pasaży, skwerów, skrzyżowań, ale także niezbędnych elementów wyposażenia pomocniczego takich jak ławki, kosze, place zabaw, oświetlenie itp. .

1.3. Zakres architektury krajobrazu

Można powiedzieć, że ta gałąź architektury jest bardzo rozbudowana i złożona, ponieważ obejmuje aranżację różnego otoczenia, krajobrazów i przestrzeni. Wszystkie te rodzaje krajobrazu różnią się od siebie w mniejszym lub większym stopniu pod względem skali, lokalizacji, roślinności i sposobu zagospodarowania. Architektura krajobrazu obejmuje tworzenie publicznych terenów miejskich (skwery, kampusy, ośrodki wypoczynkowe), parków, szlaków, podjazdów i pasaży. Z drugiej strony, dziś  znajdujemy coraz więcej prywatnych ogrodów, osiedli i podobnych obiektów, w których równie dużo uwagi poświęca się zagospodarowaniu terenu, jak i przestrzeni mieszkalnej. Współczesne trendy nakazują, aby nie tylko wnętrza zapewniały jak największy komfort i standard życia, ale również, aby otoczenie było częścią zgodną z całością. Dziś architektura krajobrazu specjalizuje się w zarządzaniu naturalnym krajobrazem i dużymi obszarami niezamieszkałych terenów, a także w rewitalizacji obszarów zdegradowanych i zdewastowanych, takich jak wysypiska i kopalnie. Kryteria te nie stanowią ograniczenia przy tworzeniu jednostek koncepcyjnych – takie koncepcje mogą obejmować dziesiątki hektarów parków i lasów lub zaledwie kilkadziesiąt metrów kwadratowych prywatnych ogródków za domem.

1.4. Obszary działalności architektury krajobrazu

Architektura to  bardzo wymagająca, branżowa i multidyscyplinarna działalność, obejmująca i łącząca wiedzę z wielu dziedzin, a architektura krajobrazu niemal ją pod tym względem przewyższa. Architekci krajobrazu to eksperci posiadający wiedzę z zakresu botaniki, ogrodnictwa, architektury, urbanistyki, designu, sztuki, psychologii środowiska, socjologii, geologii, geografii, ekologii, biologii i innych. Nie ulega wątpliwości, że oprócz głębokiej wiedzy o gatunkach roślin i ich cechach, każdy architekt krajobrazu musi zmierzyć się z wieloma innymi sprawami. Musi nie tylko zajmować się zrównoważonym planowaniem i wpływem ingerencji w środowisko przyrodnicze, zwyczajami i życiem ludzi w danym środowisku w ujęciu teoretycznym, akademickim, ale przede wszystkim musi dobrze znać charakterystykę krajobrazu . Musi wiedzieć jakiego rodzaju jest gleba, znać  lokalne gatunki roślin i zwierząt, wiedzieć wzrost, których roślin będzie przebiegał optymalnie i dawał pożądane rezultaty na danym terenie. Musi również posiadać doskonałą wiedzę na temat urbanistyki i rozumieć, jak projektować wysokiej jakości tereny zielone, aby łączyły się z innymi częściami osiedli i przenikały w zintegrowaną tkankę miejską. Wreszcie, musi mieć wiedzę o ekologii i jak regenerować zdewastowane strefy, ustanawiając w nich równowagę biotyczną.

1.5. Zarządzanie krajobrazem naturalnym

W przeciwieństwie do przeszłości, dziś architekci krajobrazu zajmują się nie tylko planowaniem i projektowaniem naturalnego krajobrazu, ale także zarządzaniem i organizacją. Oprócz tego, że są projektantami, są również menedżerami, którzy kontrolują i zarządzają zasobami naturalnymi. Architekci krajobrazu najściślej współpracują z botanikami, ogrodnikami, architektami i urbanistami. Często spotykają się też w zespołach z leśnikami, gdzie jako zarządcy pomagają podejmować decyzje dotyczące długofalowego, zrównoważonego rozwoju, pielęgnacji i regeneracji krajobrazu.

2. Architekt krajobrazu

2.1. Kim jest architekt krajobrazu

Architekt krajobrazu to ten, który zajmuje się projektowaniem, planowaniem, organizacją i zarządzaniem krajobrazem naturalnym. Jak już wspomniano, chodzi o zurbanizowaną przebudowę, taką jak urządzanie parków w miastach lub wokół uczelni i innych ośrodków, a także urządzanie prywatnych ogrodów czy interwencje na szczególnie wrażliwych, dzikich terenach. Pejzażysta ma kwalifikacje architekta krajobrazów, a nie budynków.

2.2. Czy naprawdę potrzebuję architekta krajobrazu?

Każdy ogród czy podwórze wokół domów prywatnych jest oczywiście nieporównywalny pod względem kryteriów, zakresu i złożoności pracy z terenem publicznym. Jednak pomoc architekta krajobrazu może być nieoceniona, jeśli chcesz, aby Twój ogród był kompletną całością i miał swego rodzaju znaczenie koncepcyjne, kierujące się daną ideą. Mianowicie pejzażyści potrafią doskonale łączyć swoje umiejętności i wiedzę o właściwościach gatunków roślin z wyczuciem kompozycji przestrzennej i estetyki. Zaprojektuje kombinację roślin według Twoich wymagań, życzeń i oczekiwań oraz zaaranżuje je tak, aby wszystko wyglądało harmonijnie, ciekawie i kolorowo przez cały rok. Tylko doświadczony ekspert jest w stanie to zrobić, zwłaszcza jeśli jest to większy ogród. Oprócz rozplanowania ogrodów i rozmieszczenia kwiatów, krzewów i drzew architekt krajobrazu zaprojektuje również ścieżki ogrodowe, schody i inne podejścia, tarasy i pawilony, które fizycznie połączą różne części działki. Zaoferują też wszelką pomoc, a nawet przejmą całą organizację, znajdą wykonawców, poprowadzą i koordynują proces sadzenia oraz zadbają o jakość wykonywanych prac. Dlatego najlepiej, gdy zagospodarowanie terenu podwórka rozpocznie się w tym samym czasie, co projekt obiektu, bo wszystkie prace przygotowawcze odbywają się równolegle, a wtedy wszystko jest prostsze i tańsze. Późniejsze prace zawsze kosztują więcej, ale satysfakcja, jaką będziesz miał, jest zdecydowanie warta takiej inwestycji.

2.3. Architektura – rola architekta krajobrazu

Architekci krajobrazu dbają o to, aby otoczenie stanowiło koncepcyjne dopełnienie architektonicznego obiektu, by był on jak najlepiej wpisany w otoczenie. Dobre zagospodarowanie terenu podnosi jakość całej nieruchomości, czyli całego kompleksu, dlatego architekci krajobrazu są zawsze zatrudniani do projektów architektury publicznej. Nie ma nic lepszego niż patrzenie przez okno na piękną zieleń, która kusi i zaprasza na zewnątrz. Ścisła współpraca architektów z pejzażystami jest zjawiskiem stosunkowo niedawnym, bo do niedawna architekt robił mniej więcej wszystko sam.

2.4. Osiedla – rola architekta krajobrazu

Na początku XIX wieku urbanistyka przeżywała prawdziwy rozkwit, zwłaszcza w Ameryce, gdzie dużo budowano. W rezultacie od tego czasu rosła potrzeba, by do kształtowania środowiska miejskiego włączono architektów krajobrazu. Do najbardziej znanych aranżacji parkowych należą nowojorski Central Park, Brooklyn Proospect i Emerald Necklace w Bostonie. To właśnie szybko rozwijające się amerykańskie miasta były dobrą okazją dla architektów krajobrazu do poszerzenia pola działania i penetracji świata.

3. Obszary projektowania krajobrazu

3.1. Planowanie i sadzenie

Ogrody to najczęstsze zadanie architektów krajobrazu, zwłaszcza w przypadku domów jednorodzinnych lub prywatnych działek. Każdy chce podziwiać piękną zieleń przed swoim domem, a pejzażyści to ludzie, którzy za pomocą roślin stworzą magię, która urzeka i pielęgnuje duszę. Dziedzińce domów prywatnych zwykle składają się z dwóch części: mniejszej frontowej i centralnego ogrodu dziennego z tyłu budynku, do którego dodawane są inne tematycznie, ogrody warzywne i sady oraz ogrody przyprawowe. Chociaż ogrody różnią się zarówno gatunkami roślin, jak i złożonością i utrzymaniem, w dobrym projektowaniu krajobrazu są zawsze estetycznie, wizualnie i funkcjonalnie połączone. Zwykle łączy je kilka takich samych roślin, wybranych tak, aby łagodnie przechodziły z jednej całości do drugiej. Ogrody rozplanowane są według kierunku słońca, półcieni i cieni, ale także według innych punktów projektu zewnętrznego (gdzie będą ścieżki, podjazdy, schody...) i oczywiście według Twojego życzenia i potrzeby. Jedni wolą artystycznie zaaranżowane francuskie ogrody z bogatym nasadzeniem i dużą ilością gatunków roślin, inni wolą bardziej naturalne i mniej pretensjonalne środowisko, więc wybierają łąki i mniej wymagające gatunki.

3.2. Planowanie ścieżek, podjazdów i tarasów

Oprócz ogrodów architekt krajobrazu zaprojektuje także ścieżki, podejścia, stopnie, wyznaczy przejścia i linie między poszczególnymi częściami. Określi również, gdzie będzie taras, gdzie może być pawilon lub altana. Nawet tak wyjątkową aranżacją nie da się naprawdę cieszyć bez dostępu, dlatego przemyślany system ścieżek jest więcej niż konieczny.

3.3. Wybór mebli do ogrodu

Architekci krajobrazu doradzą i zaproponują meble, które można rozważyć do ogrodu, i które zostaną umieszczone na tych powierzchniach. Do niektórych ogrodów lepiej pasują drewniane krzesła, fotele i stoły, a do innych nieco bardziej rustykalne meble ogrodowe. Może zaproponować otwarty kominek, a nawet powierzchnie wodne, takie jak baseny, oczka wodne, stawiki czy ozdobne fontanny. Do tego wszystkiego dołączony jest plan oświetlenia, w przeciwnym razie powierzchnie będą niedostępne wieczorem i w letnie noce.

4. Proces planowania zazielenienia

4.1. Przygotuj listę życzeń

Sugerujemy najpierw spisanie wszystkich życzeń i oczekiwań. Jakie są Twoje ulubione rośliny, kolory, kształty, które chciałbyś mieć? Również jedną z podstawowych wytycznych powinna być celowość planu, czyli jego trwałość, abyś mógł regularnie dbać o ogród i wykonywać wszystkie niezbędne prace. Wyjaśnij ekspertowi, którego zatrudniasz, jaki obraz całości masz na myśli: dziki, bardziej naturalny, nieskrępowany czy całkowicie uporządkowany? Należy jednak mieć świadomość, że niektóre z czynników warunkujących i wpływających na planowanie są poza twoją mocą. Są to np. orientacja działki wpływająca na nasłonecznienie (różne gatunki roślin wymagają odmiennych warunków), opady, śnieg, siła wiatru i otaczająca roślinność, na co należy przynajmniej w minimalnym stopniu zwrócić uwagę i uwzględnić w nowym projekcie.

4.2. Wybór architekta krajobrazu

Wybierając architekta krajobrazu, zapoznaj się z jego dotychczasowymi realizacjami. Poproś go, aby przesłał Ci zdjęcia swoich aranżacji lub nawet zobaczył je na żywo, jeśli są to miejsca publiczne, do których masz dostęp. Jeśli masz taką samą lub podobną wrażliwość, łatwiej będzie Ci dojść do wzajemnie satysfakcjonujących rozwiązań.

4.3. Przegląd lokalizacji i umowa

Architekt krajobrazu najpierw przyjrzy się lokalizacji, a dopiero potem zacznie myśleć o projekcie aranżacji. Ważne jest, aby określić położenie, nachylenie terenu, charakterystykę gleby, lokalną roślinność, przejścia i podejścia oraz wszystkie inne ważne czynniki. Nowy projekt musi subtelnie wpisywać się w zastaną sytuację, odpowiadać warunkom klimatycznym i topograficznym, bo inaczej rośliny nie będą się rozwijać, a ogród będzie niezwykle wymagający w utrzymaniu. Należy również zwrócić uwagę na wszystkie strome tereny, z których woda opadowa mogłaby zabrać ziemię i te części należy odpowiednio zabezpieczyć skarpami, murkami oporowymi oraz obsadzić gatunkami roślin, które zapobiegną osuwaniu się ziemi.

4.4. Próbki i pomiary geodezyjne

Architekt krajobrazu może pobrać próbki gleby z różnych punktów i wysłać je do laboratorium do analizy. Dowie się z nich o zawartości minerałów (fosforu, potasu i materii organicznej), co jest szczególnie przydatne, jeśli nie ma informacji o glebie, a w pobliżu nie ma żadnych ogrodów i nie może wiedzieć, jaka roślinność może tu rosnąć.

Potrzebne są wtedy badania geodezyjne, które zleca się geodecie, a następnie przekazuje pejzażyście.

4.5. Koncepcyjne rozwiązanie projektowe

Następnie zaczyna się najlepsza część projektu - rozwiązanie koncepcyjne. Rozwiązanie koncepcyjne tworzy ogólną koncepcję, a właściwie myśl przewodnią, która połączy wszystko w harmonijną całość, określa podział na sektory i wyznacza obszary trawników, rabat, bylin, drzew, krzewów, ogrodów (owoce, warzywa, rośliny ), jak i wszystko inne. Wykonuje się schematy ścieżek, schodów, tarasów, itp. i dobiera się materiały. Oprócz schematu architekt krajobrazu przygotuje również plany. W fazie projektu koncepcyjnego nie określono jeszcze poszczególnych gatunków roślin i ich ilości.

4.6. Projekt wykonawczy

Projekt wykonawczy zawiera szczegółowy spis ilości i gatunków roślin z łacińskimi nazwami, precyzyjnie określonymi lokalizacjami każdego gatunku oraz dokładnymi wymiarami powierzchni i przekrojów, które łączą części w wyimaginowaną całość.

4.7. Wybór wykonawców i zakup zieleni

Gdy wszystko będzie gotowe, architekt krajobrazu pomoże w wyborze wykonawców. Wykonawcami są ogrodnicy, którzy posadzą rośliny, centra ogrodnicze, gdzie je kupisz oraz wykonawcy robót ziemnych i budowlanych, którzy zajmą się innymi elementami zewnętrznymi, takimi jak kostka brukowa, ścieżki i tarasy. Radzimy wybrać więcej ofert, aby móc porównać ceny poszczególnych oferentów i wybrać najlepsze.

4.8. Realizacja zagospodarowania terenu

Po wyselekcjonowaniu i zatrudnieniu wszystkich wykonawców można rozpocząć zagospodarowanie terenu. W pierwszej kolejności wykonywane są roboty ziemne i murki zabezpieczające wraz z ścieżkami zewnętrznymi i tarasami. Następnie rozpoczyna się obrysowywanie i orka grządek, czyli powierzchni, na których będą znajdować się rośliny. W końcu rośliny są sadzone i odpowiednio zabezpieczane przed szkodnikami i innymi zwierzętami, bo młode rośliny są najbardziej wrażliwe. Należy zadbać o sadzenie we właściwym czasie – jedne sadzi się wiosną, inne późnym latem lub jesienią. Muszą również mieć wystarczającą ilość wody zaraz po posadzeniu, jak i później.

4.9. Utrzymanie roślinności

Kiedy wszystko jest zakończone i osiągnąłeś oczekiwany rezultat, praca nie jest skończona. Tak naprawdę to dopiero początek, bo każdy ogród jako żywy organizm wymaga troski, uwagi i pielęgnacji, a co za tym idzie czasu i pieniędzy, oprócz włożonego wysiłku. Wszystko to należy wykonywać zgodnie z radami i instrukcjami ekspertów. Tylko w ten sposób wszystko pozostanie ładne i będzie cieszyło swoim widokiem. Jeśli nie jesteś pewien, czy będziesz w stanie to wszystko robić sam, może dobrze by było zatrudnić ogrodnika od czasu do czasu lub na stałe. 

5. Architektura krajobrazu - cena

Architekci krajobrazu pobierają za wykonanie takich planów od 1000 do 2500 PLN. Oprócz rozplanowania sadzonek, projekty te obejmują zbiór i odprowadzanie wód opadowych, kanalizacyjnych, studzienek, pokryw i kanałów; ponadto projekty schodów i murków oporowych, ścieżek i krawężników oraz oczek wodnych lub basenów. Cena takiego planu to około 1500 PLN. Rysunki sadzonek, układ ścieżek i placyków, szkic zagospodarowania terenu wykonuje się w skali 1:100.