Zanurz się w historię i dziedzictwo Powiatu Bocheńskiego

1. Kopalnia Soli Bochnia

Złoże soli w Bochni, powstałe w okresie mioceńskim, ma nieregularny kształt soczewki o długości 4 km, ułożony wschód-zachód. Eksploatacja obejmuje dziewięć poziomów o różnej głębokości (od 70 do 289 metrów). Kopalnia obejmuje łącznie około 60 km chodników i komór. Zachowane wyrobiska, od XIII do XVIII wieku, są w doskonałym stanie dzięki systematycznemu zabezpieczaniu ich struktur.

W kopalni odnaleźć można różne techniki wydobycia soli - ręczne, mechaniczne i ługowanie. Znajdują się tu również unikalne szybiki wewnątrzkopalniane oraz zrekonstruowane urządzenia transportowe. Podziemna trasa turystyczna prowadzi przez historyczne miejsca, a liczne makiety oraz drewniane kaszty prezentują dawną pracę górników.

Kopalnia oferuje także unikatowe obiekty, takie jak tory drewniane do wózków kopalnianych, ogromna komora Ważyn, pełniąca funkcję uzdrowiska ze względu na właściwości lecznicze oraz kaplica św. Kingi wraz z rzeźbami solnymi i elementami dekoracyjnymi. Warto zwrócić uwagę na zespół warzelni i wieże wyciągowe szybów, które stanowią ważną część historycznego krajobrazu Bochni.

2. Zamek w Wiśniczu

Zamek w Wiśniczu to wczesnobarokowa rezydencja o wielkim znaczeniu architektonicznym w Polsce. Najstarsza część zamku powstała w XIV wieku przez Kmitów. Zamek, wzniesiony na planie czworoboku z basztami, ma bogato zdobiony wystrój barokowy oraz fortyfikacje bastionowe z XVII wieku. Przez wieki był własnością różnych rodzin szlacheckich, m.in. Kmitów i Lubomirskich.

Pierwotny zamek składał się z murów obronnych i kwadratowej wieży. Badania wskazują, że skrzydła zamku zostały rozbudowane przez Kmitów w około 1500 roku. Następnie przeszedł przebudowę renesansową, a kolejne zmiany architektoniczne miały miejsce w XVI i XVII wieku. W 1615-1621 roku, za czasów Lubomirskich, zamek został otoczony pięciobocznymi fortyfikacjami bastionowymi, co uczyniło Wiśnicz jedną z najpotężniejszych twierdz magnackich w Polsce.

3. Dwór obronny w Wieruszycach

Usytuowany na wzgórzu, zamek-dwór gotycko-renesansowy, zwany zameczkiem, z okresu przełomu XV i XVI wieku, stanowi jedno z nielicznych, najstarszych i doskonale zachowanych miejsc zamieszkania szlacheckiego o obronnym charakterze w Polsce i bogatej historii.

Pierwotnie, najstarsza gotycka część dworu, czyli kamienna wieża obronna rodu Szreniawitów-Wieruskich z XV wieku, znajdowała się na południe od obecnego dworu. Wincenty Wieruski rozbudował ją w 1531 roku, wznosząc dwukondygnacyjny, gotycko-renesansowy, prostokątny dwór z solidną, cylindryczną wieżą obronno-mieszkalną. Kontynuowali te prace jego synowie, Jan i Wincenty Wieruscy, starostowie sądeccy. Miejsce było dodatkowo obronne dzięki swojemu położeniu na wzgórzu i fosie od strony wschodniej. W początkach XVII wieku Stanisław Wieruski dokonał ostatniej rozbudowy, dodając renesansowy element z loggią widokową. Obramowanie murów dworu stanowiła renesansowa attyka, a na zboczu wzgórza założono tarasowy ogród włoski.

W połowie XVII wieku dwór przeszedł w posiadanie Ołtarzewskich, którzy wznieśli w sąsiedztwie barokową rezydencję. Sam dwór w pierwszej połowie XIX wieku został przekształcony w spichlerz i wozownię, co doprowadziło do jego ruiny. W 1830 roku stał się własnością kapitana armii Królestwa Polskiego, Ferdynanda Meysnera, a w latach 1928–1945 należał do rodziny Padlewskich. Po wojnie budynek został upaństwowiony, a w 1970 roku rozpoczęto jego odbudowę. W 1981 roku nabył go architekt Marek Skrzyński, który prowadzi prace renowacyjne i konserwatorskie.

Budynek zbudowany z kamienia i cegły, wzniesiony na planie prostokąta, charakteryzuje się murami o grubości do dwóch metrów. Jego wysoki, dwudzielny, czterospadowy dach podbity jest gontem. Basztę w kształcie okrągłym, z oskarpowanymi ścianami, nakrywa stożkowy daszek gontowy. Pod oknami na dolnym piętrze baszty widoczne są strzelnicowe otwory. W wejściu zachował się gotycki portal z kamienia, okna na parterze są mniejsze, a na piętrze z okresu renesansu. Na obu kondygnacjach znajdują się po dwa pomieszczenia i wąski korytarz, oraz po jednym pokoju w baszcie. Parter zdobią sklepienia kolebkowe, zaś piętro ma drewniane stropy. W głębokich piwnicach z kolebkowymi sklepieniami zachowały się kilka portali, z których jeden datowany jest na 1531 rok. Parter i piętro miały różne funkcje - parter pełnił głównie role gospodarcze, a piętro było reprezentacyjno-mieszkaniowe, w baszcie zaś znajdowała się kaplica.

4. Muzeum im. Stanisława Fischera

To miejsce stanowi jedno z najważniejszych zabytków Bochni. Historia tego obiektu zaczyna się jako klasztor Dominikanów, obecnie pełniący rolę Muzeum. Najstarsze detale architektoniczne sugerują, że jego początki sięgają XVI wieku. Mimo to nie jest to pierwotne miejsce zakonu, założonego przez Jana z Brzegu w drugiej połowie XIV wieku w Bochni. Budynki klasztorne były zlokalizowane w okolicach wschodniej linii miejskich fortyfikacji, dzisiaj miejsce to zajmuje wschodnie skrzydło Sądu Rejonowego.

Z powodu wielu pożarów, szczególnie w latach 1447 i 1561, klasztor popadł w ruinę. Stanisław Kowaliński, zamożny mieszczanin Bochni, ofiarował zakonnikom swój dom na Rynku. Bracia przeprowadzili modernizację gotyckiej kamienicy i połączyli ją z sąsiednią, co do dziś jest widoczne w układzie piwnic Muzeum. Po kolejnym pożarze w 1751 roku klasztor został zlikwidowany. W 1777 roku austriacka administracja salinarna przejęła budynek dominikanów. Nastąpiła gruntowna modernizacja i dostosowanie obiektu do nowych potrzeb. Do lat 60. XX wieku budynek pełnił funkcje administracyjne, m.in. urzędu obwodu, starostwa bocheńskiego oraz urzędu skarbowego. W 1969 roku obiekt został przekształcony na siedzibę Muzeum, a w latach 1969-1973 przeszedł gruntowną renowację.

5. Kościół św. Małgorzaty w Trzcianie

Trzciana, w powiecie bocheńskim (województwo małopolskie), posiada bogatą historię parafii, sięgającą XIII wieku. Początkowo należała do klasztoru "marek" w Krakowie. Pierwsza wzmianka o parafii pochodzi z 1326 r. W 1816 r. klasztor w Trzcianie został zlikwidowany, a opiekę nad kościołem przejęli księża diecezjalni. Pierwotnie kościół był drewniany, a XV-wieczny kościół również miał tę konstrukcję. W XVI w. powstał murowany kościół, który dwukrotnie uległ pożarom - w 1652 r. wznieconym przez Kozaków i w 1656 r. przez Szwedów.

W latach 1905-07 dokonano rozbudowy o nawę boczną według projektu architekta Jana Sas-Zubrzyckiego. Kolejna rozbudowa miała miejsce w latach 1953-56 według projektu Stefana Świszczowskiego, dodano część zachodnią, jednak prace wstrzymały władze komunistyczne. Ostateczny wygląd świątyni zyskała po rozbudowie w latach 1995-2000 według projektu architekta Juliana Klimka, z dwiema wieżami na zachodzie.

Architektonicznie kościół nie prezentuje konkretnego stylu, z wyjątkiem neogotyckiej nawy południowej. Składa się z cegły, kamienia, jest częściowo otynkowany i kryty dachówką oraz blachą. Wnętrze jest oświetlone dużymi ostrołukowymi oknami. Ołtarze i wyposażenie pochodzą z różnych okresów - m.in. barokowy ołtarz główny z XVII wieku, trzy ołtarze boczne z XVIII/XIX wieku, chrzcielnica z 1497 r., organy z 1947 r. i trzy dzwony odlane w 1965 r.

6. Parafia Rzymskokatolicka NNMP w Okulicach

Historia kościoła w Okulicach jest bogata i sięga czasów średniowiecza. Pierwszy drewniany kościółek w Okulicach zawalił się w 1550 roku. W 1588 roku, bez zgody władz kościelnych, rozpoczęto budowę nowej kaplicy pod wezwaniem Zwiastowania NMP. Konsekracja odbyła się w 1647 roku, a kościół został rozbudowany w następnych latach. W 1780 roku kościół spłonął, ale ocalał obraz Matki Bożej, kielichy i paramenty kościelne oraz dzwonnica, którą zamieniono na kaplicę. W 1809 roku rozpoczęto budowę nowego kościoła, ale z niskiej jakości materiałów, co spowodowało późniejsze uszkodzenia. W 1836 roku podjęto prace renowacyjne, a w 1842 roku odrestaurowano świątynię, konsekrując ją pod wezwaniem NMP. W latach następnych kościół ulegał kolejnym zniszczeniom, a starania o budowę nowego rozpoczęto po II wojnie światowej.

W 1949 roku rozpoczęto budowę nowego kościoła, który został konsekrowany w 1959 roku. Obraz Matki Bożej Okulickiej, będący darem dla kaplicy, od bliżej nieznanej osoby, był wotum za uratowanie matki podczas epidemii i siostry przy porodzie. Jest to kopia obrazu Matki Bożej Częstochowskiej sprzed roku 1430. Kult Matki Bożej Okulickiej zaczynał się już w XIII w., a liczne pielgrzymki i cuda wiernych były tematem wizytacji biskupów. W 1962 roku, po intensywnych przygotowaniach, dokonano koronacji obrazu Matki Bożej Okulickiej przez kardynała Stefana Wyszyńskiego. Od tego czasu kult Matki Bożej Okulickiej rozwijał się, a liczba pielgrzymów przekroczyła 100 tysięcy.

7. Kościół kazimierzowski pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Łapczycy

Kościół znajduje się na wzgórzu w północnej części wsi o nazwie „Górny Gościniec”. Nazwa ta nawiązuje do historycznego szlaku prowadzącego do dawnej warowni nad rzeką Rabą, istniejącej tu od X do XIII wieku. Po zachodniej stronie kościoła stoi drewniana dzwonnica z XVIII wieku, a na północy przylega cmentarz parafialny. W bezpośrednim sąsiedztwie świątyni zachowały się nagrobki z XIX wieku oraz nagrobek ks. Ptaszkowskiego z 1911 roku. Całość otoczona jest starodrzewem lipowym.

Kościół gotycki z XV wieku, obecnie jednonawowy z przybudówkami (kruchtą, kaplicą). Dawniej dwunawowy, miał filar pośrodku i sklepienia krzyżowo-żebrowe. Wewnątrz zachowały się tynki z 1860 roku oraz fragmenty pierwotnych sklepień.

Sklepienie obecne to drewniana kolebka z polichromią z XIX wieku (odnowioną w 1960 roku). Ołtarz główny neogotycki z 1902 roku, z rzeźbą Najświętszej Marii Panny i figurami świętych Stanisława i Wojciecha. Kościół jest dostępny z zewnątrz przez cały rok oraz wewnątrz podczas Mszy Świętych.

8. Kościół pw. św. Leonarda w Lipnicy

Kościół, pierwotnie datowany na około 1141 lub 1203 rok, powstał jednak pod koniec XV wieku, zastępując wcześniejszą budowlę. Pomimo licznych renowacji, zachował pierwotną strukturę. Powódź w 1997 roku zniszczyła fundamenty, wymagając kompleksowych prac do 2000 roku.

Kościół jest orientowany, zbudowany zrębowo na kamiennych głazach. Ma otwarte podcienia, jednonawową strukturę o kształcie zbliżonym do kwadratu z węższym, trój bocznym prezbiterium. Wnętrze ozdobione polichromiami, w tym najstarszymi z końca XV wieku.

Zachowały się skromne elementy wyposażenia, takie jak barokowa ambona z 1711 roku przedstawiająca Ewangelistów oraz drewniany słup z reliefowymi zdobieniami wspierający ołtarz główny. Trzy cenne ołtarze tryptykowe zabezpieczono w Muzeum Diecezjalnym w Tarnowie po próbie kradzieży w 1992 roku.

Kościół ten jest jednym z najstarszych i najlepiej zachowanych drewnianych kościołów gotyckich w Małopolsce. Zachował się w niemal niezmienionym stanie, co czyni go cennym zabytkiem. To archaiczny przykład konstrukcji więźbowo-zaskrzynieniowej z jednolitą więźbą i identycznymi wiązarami "storczykowymi". W nawie wspierają się one na nadwieszonych podciągach, założonych w przedłużeniu ścian części kapłańskiej. Konstrukcję usztywniają zastrzały w formie krzyży św. Andrzeja. Charakterystyczną cechą jest brak wieży, jednak malownicza bryła kościoła harmonijnie współgra z otoczeniem. W 2003r. został wpisany na światową listę dziedzictwa UNESCO.

9. Parafia św. Mikołaja Biskupa w Żegocinie

W połowie XIX wieku drewniany kościół był w opłakanym stanie, niemożliwym do naprawy. Ksiądz Jakub Janczy, ówczesny pleban, w 1876 roku zorganizował Komitet, który postanowił o budowie nowego kościoła z trwałego materiału. Po uzyskaniu zgody od Starostwa w Bochni i Kurii Biskupiej w Tarnowie, zdecydowano o wzniesieniu kościoła z miejscowego kamienia. Konstrukcję ukończono w 1895 roku, przy udziale inżyniera Ludwika Kurkiewicza i majstra murarskiego Tarczyńskiego z Bochni.

Nowy kościół ma trzy nawy: główną i dwie boczne z kaplicami. Wnętrze zostało zaaranżowane przez Ks. dr. Stanisława Dutkieucza między 1897 a 1904 rokiem. Ołtarze wykonane w Tyrolu zdobią kościół - główny ufundowany przez dziedzica Łąkty Górnej, a dwa boczne przez parafian.

W ołtarzu głównym znajduje się figura Serca Pana Jezusa, nad nią św. Mikołaj patron kościoła, a po bokach figury: św. Kazimierza i bł. Szymona z Lipnicy. W kościele można także podziwiać rzeźby, obrazy i płaskorzeźby autorstwa różnych artystów. Kościół został poświęcony przez Ks. Jakuba Janczę, który odprawił tu pierwszą Mszę św. w 1896 roku.

10. Klasztor Karmelitów Bosych na terenie Zakładu Karnego w Nowym Wiśniczu

Klasztor Karmelitów Bosych, zlokalizowany na obszarze Zakładu Karnego w Nowym Wiśniczu, stanowi znakomite dzieło architektury wczesnego baroku. Usytuowany na wzgórzu, góruje nad otaczającymi terenami wraz z przylegającym Zamkiem. Stanisław Lubomirski (1583-1649) był fundatorem tego klasztoru, ofiarowując go jako wyraz wdzięczności za zwycięstwo w bitwie pod Chocimiem w 1621 roku.

W dniu 1 września 1650 roku, siły szwedzkie zajęły zamek i klasztor, dokonując dewastacji, grabieży i zniszczeń, w tym splądrowano bibliotekę i cenne dzieła sztuki. Po okresie rozbiorów, klasztor w Wiśniczu został inkorporowany do Austrii. Rząd Cesarza Józefa II, poprzez swoją politykę, doprowadził do likwidacji klasztorów, włączając ten w Wiśniczu. Skonfiskowano majątki klasztorne, wywieziono skarbiec klasztorny, a ziemskie posiadłości przeznaczono na cele religijne. Najcenniejsze dzieła sztuki zostały przetransportowane do Wiednia, w tym dwa wozy obrazów. Budynki klasztorne zaadaptowano na cele więzienne, sąd kryminalny oraz mieszkania dla sędziów.

Nawet po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku, mimo protestów ze strony zakonników karmelitańskich, w klasztorze nadal funkcjonowało więzienie. We wrześniu 1939 roku Niemcy zaadaptowali go na obóz dla jeńców wojennych, a później przekształcili w obóz koncentracyjny, rabując mienie kościelne i rozpoczynając rozbiórkę murów kościelnych. Materiał z kościoła został wykorzystany do budowy rezydencji Hansa Franka w Przegorzałach i w Krzeszowicach.